Een zesdaagse bloedneus

Bon, met die scheldende papegaai (Gros plein d’soupe!) in OREILLE zijn we dus nog niet klaar. Maar eerst: de vloekende Kapitein in De Zaak Zonnebloem en de vraag: wat is een loerak?

Enige poging tot een antwoord kwam uit Leiden, vanwaar een trouwe PERDU-lezer me erop wees dat de term regelmatig opduikt in de vooroorlogse kranten…

…als aanduiding voor ‘Indisch dorpshoofd’ (hoewel de correcte term eigenlijk ‘Loerah’ is). Het exotische karakter past in elk geval mooi in het scheldrepertoire van Haddock waarin het toch immers ook wemelt van de ‘bosjesnegers’, ‘Patagoniërs’, ‘Basji-boezoeks’, ‘kannibalen’, ‘Hottentotten’ en ‘kropdragers uit de Apppenijnen’… to name but a few…

Het leek mij niet onaannemelijk. Terwijl ik nadien zelf nog een poos in het digitale krantenarchief van de Koninklijke Bibliotheek rondneusde, viel mijn oog overigens op deze foto:

Volmaakt buitenverblijf voor de vermogende tintinoloog: de Javaanse villa ’t Kuifje te Lawang.

Sapristi, hij is nog te huur ook!

Inclusief bibliotheek en hoog geboomte.

De foto werd gepubliceerd in het bijvoegsel van De Indische courant, 6 september 1934 – wat dan weer precies de dag is waarop onze jonge reporter aan wal gaat in Shanghai:

De huuradvertentie stamt uit februari 1938. Wie de lokale kranten uit die tijd verder uitpluist, vindt het Hergéaanse narratief dat de toenmalige bewoners van ’t Kuifje vermoedelijk (en tijdelijk) naar het ‘veilige’ Europa deed vluchten:

Een zesdaagse bloedneus... Zeg maar gerust: een zonderlinge epidemie! Om met Jansen en Janssen te spreken: Neen, neen, ’t is meer dan ’n samenloop van omstandigheden…


Ook ik knijp er tijdelijk tussenuit. Volgende week verder.

De rollende R van Hergé

Calqueerpapiertje met een tekstherziening voor de eerste uitgave van Het gebroken oor:

Kavel 26 deze week op de Hergé/Kuifje-veiling van Catawiki.

Let op het obsolete BULLETJE:

Eerste vertaling noch vervanging doen eigenlijk recht aan het origineel:

Met ‘Grrros plein d’soupe’ laat Hergé de R lekker rollen, je hoort het bij het beestje uit de snavel komen. Met DDDIKKKE PAPZAK maak je van een papegaai de facto een stotteraar (DIKKERRRD had hier meer voor de hand gelegen).

Fraaie uitdrukking trouwens, dat ‘Gros plein d’soupe’. De meeste woordenboeken zijn er snel klaar mee: dik persoon. Maar hoe ouder de glossaires, hoe bloemrijker de omschrijvingen. Zoals deze, uit 1908:

Personne corpulente, qui semble ne songer qu’à son ventre, et qui a une mauvaise conduite.

Kijk! Een onmiskenbaar dik persoon die ervan beticht wordt zich te misdragen en enkel aan zijn buik te denken:

Bijna twintig jaar later gebruikt een razende Haddock de uitdrukking ook:

AFFAIRE TOURNESOL, pagina 34. De Kapitein smijt er nog een ‘va-nu-pieds’ achteraan. Landlopers... Dat lijkt me beslist een curieus scheldwoord voor een automobilist die weigert je een lift te geven!

Overigens gaat de vertaler dan weer z’n eigen gangetje:

Vraag van de week: wat is een loerak? En hoe kunnen we dit duiden als scheldwoord? Antwoorden vóór dinsdagochtend 09.00 uur naar tintinperdu@gmail.com. Onder de goede inzendingen verloot de TINTINPERDU-jury een doosje calqueerpapier.

De maan heeft geen donkere kant

Terwijl S. met haar uit Nova Scotia ingevlogen zus naar de bollen ging, verheugde ik me op de nuttiging van Maangloed, de nieuwe roman van Michael Chabon. Het boek begint met een fraai, maar vertragend citaat van Wernher von Braun:

Eigenlijk heeft de maan geen donkere kant. De maan is gewoon helemaal donker.

Ik verloor nogal wat leestijd met het vervangen van het onderwerp door de namen van figuren die de voorbije halve eeuw mijn pad hadden gekruist. Toen ik me aan dat ontnuchterende spelletje had ontworsteld, liep ik vast in de klassieke eerste zin:

Zo heb ik het verhaal gehoord.

Probeer dan maar eens niet aan Voyage au bout de la nuit te denken!

Ça a débuté comme ça / Zo is het begonnen.

Waarna ik Maangloed weer dichtklapte en me de rest van de dag overgaf aan de scheldpartijen, het gootjargon en de mismoedigheid van Louis-Ferdinand Céline.
Het viel, na zoveel jaar, beslist niet tegen.
Als de hoofdpersoon op een stinkende boot en in een onverkwikkelijk gezelschap naar de Congo vlucht, is alle weerzin zo onweerstaanbaar grappig beschreven, dat ik me werkelijk moest inhouden. Hoe onbarmhartig was het om je tijdens het paasfeest in te laten met zulke hilarische misantropie?

Maar goed.

Plaatje!

Hergé leest CRABE – en leest moeten we natuurlijk tussen aanhalingstekens plaatsen, want welzeker is het de fotograaf die hem dat album in handen heeft geduwd.

Er is iets raars met zijn gezicht:

De lippen stijf op elkaar, de mondhoek naar beneden. En dan zijn rechteroog: daarin zit een hoop zorgelijks samengebald.

Waar denkt de Tekenaar aan? De eerste publicatie van het Krab-avontuur, in het eerste oorlogsjaar? Als CRABE van start gaat in Le Soir Jeunesse zijn er de anonieme briefschrijvers die hem zijn medewerking aan de door de bezetter gecontroleerde krant zwaar aanrekenen. Een van die briefjes eindigt met:

Et nous ne l’oublierons pas. — Non, nous ne l’oublierons pas.

Hij ook niet, denk ik. Hij ook niet.

De vrouw die ‘Merde!’ zei

De post bracht twee klassieke Hergé-studies, opnieuw uitgegeven in een voordelige Folio-editie.

Allereerst het voorbeeldige essay (eerste druk 1989) over de expressieve manifestaties van Hergés eerste vrouw:

Hélène Grémille, destijds hoogleraar Semantiek en Cognitie aan de Sorbonne in Parijs, onderzoekt de dichterlijke spleen in de brieven en dagboeknotities van Germaine Kieckens. Als jong en veelbelovend medewerkster van de Paris Match legde Grémille al in 1959 een eerste basis voor haar baanbrekende studie:

Minder bekend is de pathopsychologische beeldanalyse…

…die Christophe Boltan in 1984 maakte van een fragment uit LUNE. In kringen van tintinologen geldt Boltan als een beruchte haarklover en de 369 pagina’s die hij hier wijdt aan één plaatje uit het oeuvre van Hergé hebben daar zeker aan bijgedragen. Nochtans was hij het die met deze uitgave de ‘affaire de la lumière rouge’ aanzwengelde.

Pak het eerste MAAN-album er even bij (pagina 23) en zie:

Aanvankelijk tekende Hergé een rood alarmlicht boven zijn gesloten deuren. Dat deze een pagina later, in het uiteengerafelde fragment, ontbreekt, noemt Boltan geen slordigheid, maar ‘een overgave aan het onvermijdelijke’: de Tekenaar verzet zich niet langer tegen zijn geestelijke uitputting.

Zo slecht was Hergé eraan toe

Nogmaals dit Weekblad-plaatje uit LUNE…

…omdat de beklemming ervan me de voorbije dagen niet meer losliet.

In een imposante mail probeerde Jan Aarnout Boer van het Hergé Genootschap me te verlokken tot een Sartriaanse beeldanalyse (‘Bespreek de symboliek van de rails, die op een gesloten deur uitkomen’). Uiteindelijk vond ik niet in Jean-Paul Sartre, maar in Stanley Kubrick de gids die me meevoerde naar het existentiële vraagstuk achter het beeld.

Uit de aard van de grap tekende Hergé vrijwel hetzelfde plaatje tweemaal:

Links hangen de stuntelige detectives bijna terloops de pias uit, maar mijn blik volgde automatisch de klare lijnen van de spoorstaven en werd onherroepelijk naar die twee deurtjes gezogen, met hun sinistere venstertjes. Waarom zitten die daar? En wat schuilt erachter, anders dan een inktzwarte duisternis?

Op dit punt is het moeilijk om niet te refereren aan de horror van Edgar Allen Poe. Vaak genoeg heeft de getroebleerde auteur zich in bochten moeten wringen om het onzegbare te verbeelden:

‘a degree of appalling and intolerable horror from which the most daring imagination must recoil’ - uit: The premature burial).

De naargeestige sfeer in die gang deed me sterk denken aan iets waar ik maar geen vat op kreeg. Pas toen ik de point of view van de Tekenaar concretiseerde, viel het kwartje. Hergé staat hier op de rails. Doen we als lezer een stap naar achteren, dan kijken we hem op de rug. Door die beweging te maken, begreep ik naar welk analoog beeld ik zocht:

De rug van Shelley Duvall, de gesloten liftdeuren in The Shining. De kijker weet: het gaat er niet om wat erachter schuilt, maar wat eruit tevoorschijn komt.

Hergé staat op de rails en hij kijkt naar die macabere deurtjes. Waar wacht hij op, wat verwacht hij? En stapt hij opzij als het zover is?

Voor eventuele antwoorden hoeven we het universum van Kubrick niet te verlaten:

Let op het schilderij achter Shelley Duvall. Niet toevallig hangt daar Horse and Train, misschien wel het bekendste werk van Alex Colville:

We zien een confrontatie van twee vrijheden. Het paard kan van richting veranderen, de machinist kan afremmen. De vraag die de kunstenaar stelt, is in hoeverre we ons lot in eigen hand kunnen nemen.

Dus wat doet Hergé? Een week na de publicatie van zijn beklemmende beeld in het Weekblad wordt het verhaal zonder toelichting bruusk beëindigd (Fin de la première partie). ‘Ik ben er heel slecht aan toe’, erkent de Tekenaar. Pas na negentien maanden hervat hij zijn MAAN-avontuur.

Maar wie hem doorziet, weet: hij staat nog steeds op die rails.

Het onbesproken werk

Naar Zalencentrum Concordia in Vierlingsbeek waar de jongerenafdeling van het Hergé Genootschap (regio Noord-Brabant) een thema-avond organiseerde over ‘Het onbesproken werk van Hergé’. Aan bod kwamen:

LUNE, pagina 23, strook 3, plaatje 2.

COKE, pagina 58, strook 2, plaatje 4.

TIBET, pagina 19, strook 4, plaatje 3.

Het jonge bestuur heeft reden de toekomst met een zeker vertrouwen tegemoet te zien: er werd door alle aanwezigen aandachtig geluisterd en enthousiast meegediscussieerd. Al met al dus een positieve bijeenkomst.

De waarheid in de zaak Georges Remi

Naar het Metropole in Brussel waar Nick en Fanny Rodwell, in de majestueuze hotelbar, de toekomstplannen van Moulinsart zullen toelichten. D. stuurde me op de valreep zijn uitnodiging, een zware aanval van bronchitis houdt hem aan bed gekluisterd.

Ik ben die middag een kwartier te laat, maar nochtans is het extravagante belle époque-decor van ‘Le 31’ verlaten als een uitgedroogde kalebas. Op de leestafel liggen de verse ochtendkranten nog strak in het gelid.
Het is vandaag 1 april.

Juist als ik me vervuld van schaamte uit de voeten wil maken, zie ik de oudere dame aan het tafeltje vlakbij de vleugel. Ze wuift naar me. ‘U bent,’ zegt ze, ‘schijnbaar de enige die niet dacht dat het een grap was. Nick is gaan winkelen, we moeten dit soort zaken alleszins toch beter plannen.’ Haar gulle glimlach is open en uitnodigend. ‘De toekomst verveelt me,’ bekent de weduwe van Hergé. ‘Laat het ons liever over vroeger hebben.’

Ze heeft een valse nonchalance, wijst me soms scherp terecht maar gaat geen vraag uit de weg. Tussen de Korinthische zuilen keuvelen we urenlang als fijne buren en drinken er een uitstekende Mouton Rothschild uit 1979 bij. Als tot slot het beruchte bezoek van haar vorige echtgenoot aan de Zwitserse psychiater Franz Niklaus Riklin ter sprake komt, nodigt ze me uit mee te wandelen naar haar nieuwe stadsappartement aan de Anspachlaan. Daar speelt ze op een oude spoelenrecorder een kraakheldere geluidsopname af van het legendarische gesprek, op 27 april 1959 in Zürich, tussen de professor en de gekwelde Tekenaar.

Ik luister en wacht, in een onbeschrijfelijke staat van opwinding, op de woorden die al decennia als een grijze wolk boven elk Hergé-discours hangen:

‘U moet uw demonen uitdrijven, uw witte demonen. U moet in uzelf de Witte Demon van de Zuiverheid doden.’

En als ze dan eindelijk komen, oogsten ze een gierende uithaal van Hergé, een lach alsof er duizend korrels ongekookte rijst door zijn keel stuiteren. En dan hoor ik hem antwoorden, zijn antwoord is een lange gedachtenuithaal, een frenetieke woordenvloed die alles uit het lood slaat en alle eerlijke, verwarde en overdreven lezingen over de schepper van Kuifje – ja, de godganse bibliothèque Hergé – in één klap waardeloos maakt.

Dus dit is het Echte Verhaal?

Nick Rodwell komt binnen, met zijn lange dandyhaar en een levendige blik. Hij schat de situatie snel en goed in. ‘Het spreekt vanzelf dat we deze feiten voor het publiek verborgen houden,’ zegt hij. ‘Althans voorlopig, of tot we nadere gelegenheid tot onderzoek hebben gehad.’
Ik knik.
Ik ben zo hevig overstuur dat ik niet kan beslissen wat te doen.